صندوق سرمایه گذاری خصوصی (PE) چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
صندوق سرمایه گذاری خصوصی (به اختصار PE) ابزارهای سرمایهگذاری هستند که به وسیله شرکت‌های خصوصی و به نمایندگی از گروهی از سرمایه‌گذاران اداره می‌شوند. سرمایه این صندوق‌ها با این دیدگاه تامین می‌شود که بخشی از سهام شرکت‌های خصوصی تملک و سپس در یک بازه زمانی واگذار شود.
بیشتر صندوق‌های خصوصی در قالب یک مشارکت محدود با سرمایه ثابت تشکیل می‌شوند که اهداف سرمایهگذاری آنها از قبل کاملا تعیین نشده که از این جهت به آنها اصطلاحا (blind pool) گفته می‌شود. این صندوق‌های با سرمایه ثابت معمولا دارای طول عمر محدود هستند و از سرمایه‌گذاران می‌خواهند متعهد به تامین سرمایه صندوق برای تمام طول عمر صندوق (معمولا ۱۰ سال)، بدون حق بازخرید و یا برداشت باشند.
هرچند سرمایه‌گذاران در یک صندوق PE دیدگاه روشنی نسبت به نوع سرمایه‌گذاری‌های صندوق دارند (مثلا تملک شرکت‌های میان رده اروپایی) اما نقشی در انتخاب تک‌تک شرکت‌هایی که صندوق می‌خواهد در آنها سرمایهگذاری کند ندارند، که این در واقع همان مفهوم (blind pool) است.
البته اخیرا بازار ثانویه برای واحدهای سرمایهگذاری صندوق‌های خصوصی در حال توسعه است که می‌تواند باعث نقدشوندگی برای سرمایه‌گذارانی که قصد فروش منافعشان در یک صندوق خصوصی را دارند شود.
این بازار ثانویه در دهه گذشته به سرعت گسترش یافته که دلیل آن هم ایجاد صندوق‌های تخصصی است که برای خرید ثانویه واحدهای سرمایهگذاری صندوق‌های خصوصی ایجاد شده‌اند. نمودار زیر تصویری از ارکانی که در ایجاد یک صندوق خصوصی با مشارکت محدود نقش دارند را نشان می‌دهد:
شرکت PE: شرکت PE شرکتی است که دارای متخصصینی در اجرای استراتژی‌های سرمایهگذاری خطرپذیر، رشدی و یا خریدهایتملکی (buyout) باشد. این شرکت سرمایه یک یا خانواده‌ای از صندوق‌های سرمایهگذاری خصوصی را جمعآوری کرده و به این صندوق‌ها از طریق دو شخصیت حقوقی مجزا اما وابسته یعنی شریک مدیریتی (GP) و مدیر سرمایهگذاری، ارائه مشاوره می‌دهد.
شرکت PE معمولا تمامی پست‌های کلیدی و سمت‌های تصمیم‌گیری در بخش شریک مدیریتی (GP)و مدیر سرمایهگذاری در تمامی صندوق‌هایی که خودش تاسیس می‌کند را در اختیار می‌گیرد. تاسیس این شخصیت‌های حقوقی مجزا، شرکت PE را از تعهدات مربوط به صندوق PE و یا ادعاهایی که بر علیه آن صندوق انجام می‌شود مصون نگه می‌دارد.
شرکای سرمایه‌گذار(LP): سرمایه‌گذاران و یا LP ها بخش عمده‌ای از سرمایه صندوق خصوصی را تامین می‌کنند. شرکای سرمایه‌گذار صرفا به عنوان سرمایه‌گذاران غیرفعال مشارکت می‌کنند و تعهدات هرکدام آنها نیز به اندازه سرمایه‌ای است که به صندوق متعهد شده‌اند.
این نوع از سرمایه‌گذاران شامل صندوق‌های بازنشستگی خصوصی و عمومی، خیریه‌ها، بیمه‌ها، بانک‌ها، شرکت‌ها، افراد ثروتمند و فراصندوق‌ها (fund of funds) می‌شودLP ها فقط سرمایه‌گذار هستند و نمی‌توانند در عملیات روزانه و یا مدیریت صندوق و یا شرکت‌هایی که در آنها سرمایهگذاری شده‌است دخالت کنند مگر اینکه خطر از دست دادن مسئولیت محدودشان را بپذیرند.
این نوع از سرمایه‌گذاران به طور حقوقی متعهدند که سرمایه لازم برای سرمایهگذاری را در هنگام فراخوان صندوق پرداخت کرده و در مقابل سهمی از سرمایه صندوق را در هنگام انجام یک خروج موفق از سرمایه‌گذاری‌های صندوق دریافت کنند.
شریک مدیریتی (GP): شریک مدیریتی یک صندوق به طور عمده مسئول همه جنبه‌های مرتبط با مدیریت صندوق است و نوعی از مسئولیت امانت‌داری و متولی‌گری را برعهده دارد که در نتیجه عملکردش در صندوق تنها باید در جهت منافع سرمایه‌گذاران صندوق باشد.
این شریک فراخوان واریز سرمایه تعهد شده توسط شرکای سرمایه‌گذار را انجام می‌دهد و همه سرمایه‌گذاری‌ها و خروج از سرمایه‌گذاری‌های صندوق را در راستای وکالتی که به موجب قرارداد مشارکت محدود در اختیار دارد انجام می‌دهد.
شریک مدیریتی ممکن است بعضی از وظایف مدیریت را به «مدیر سرمایهگذاری» و یا به کمیته سرمایهگذاری یک شرکت PE تفویض کند، اما در هر حال مسئولیت بدهی‌ها و تعهدات صندوق کاملا و به تنهایی برعهده او است و به طور قراردادی ملزم است که سرمایه صندوق را در راستای وکالتی که از سرمایه‌گذاران دارد سرمایهگذاری کند.
شریک مدیریتی و همین‌طور شرکا و متخصصین کلیدی شرکت PE متعهدند بخشی از سرمایه صندوق را تأمین کنند، از این طریق منافع ایشان با منافع شرکای سرمایه‌گذار گره می‌خورد. سهم شریک مدیریتی از کل سرمایه تأمین شده صندوق معمولا بین یک تا پنج درصد است و به ندرت از ۱۰ درصد تجاوز می‌کند.
مدیر سرمایهگذاری: در عمل این مدیر سرمایهگذاری است که عملیات روزمره صندوق خصوصی را مدیریت می‌کند. این مدیر سرمایهگذاری است که فرصت‌های سرمایهگذاری بالقوه را ارزیابی کرده و خدمات مشاوره‌ای را به شرکت‌های موجود در سبد سرمایهگذاری صندوق ارائه می‌دهد و فرآیند حسابرسی و گزارش‌دهی صندوق را مدیریت می‌کند و در مقابل این خدمات کارمزد مدیریت از صندوق می‌گیرد.
کارمزد مدیریت معمولا حدود ۱.۵ تا دو درصد سرمایه تعهد شده در طول دوره سرمایهگذاری صندوق است و در پایان دوره سرمایهگذاری بر اساس میزان سرمایهگذاری انجام شده دوباره محاسبه شده و ممکن است به نرخ پایین‌تری کاسته شود.
شرکت‌های موجود در سبد سرمایهگذاری: صندوق در طول عمر خودش، ممکن است در شرکت‌های محدودی سرمایهگذاری کند که بین ۱۰ تا ۱۵ عدد به طور متوسط خواهد بود که تشکیل‌دهنده سبد سرمایهگذاری صندوق است. توانایی یک شرکت PE برای فروش سهامش در این شرکت‌ها با یک میزان قابل توجه سود و بعد از سه تا هفت سال دوره نگهداشت آنها، تعیین‌کننده موفقیت و یا شکست آن صندوق خواهد بود.
به طور کلی از دیدگاه یک شرکت PE و مجموعه‌های وابسته به آن، کسب‌وکار صندوق خصوصی به دو رابطه ساده و مجزا فروکاسته می‌شود: از یک طرف وظایف متولی‌گری شرکت نسبت به شرکای سرمایهگذاری (LP) و از طرف دیگر تعامل آن با کارآفرینان، صاحبان کسب‌وکارها و تیم‌های مدیریتی در شرکت‌های موجود در سبد سرمایهگذاری. ایجاد حسن شهرت مبنی بر ارتباط حرفه‌ای و ارزش افزا باعث می‌شود که دسترسی به هر دو بخش یعنی تامین مالی و فرصت‌های سرمایهگذاری برای شرکت PE تضمین شود.
موضوع فعالیت صندوق سرمایهگذاری خصوصی
موضوع فعالیت صندوق سرمایهگذاری خصوصی، جمعآوری منابع مالی و تخصیص عمده آن به سرمایهگذاری در سهام و سهم‌الشرکه شرکت‌ها با موضوع فعالیت‌های از قبل تعیین شده‌است. سرمایهگذاری صندوق در شرکت‌های سرمایه‌پذیر با هدف کسب و حفظ کنترل شرکت و هدایت سیاست‌های مالی و عملیاتی آن به منظور تحقق اهداف مورد نظر و سپس خروج از شرکت سرمایه‌پذیر می‌باشد.
صندوق‌های سرمایهگذاری خصوصی در چه شرکت‌هایی می‌توانند وارد شوند؟
صندوق‌های سرمایهگذاری خصوصی از امکان سرمایهگذاری در شرکت‌های غیرسهامی عام نیز برخوردارند. همچنین بر اساس ضوابط تعیین شده، بستر حمایت از شرکت‌های سهامی عام پذیرفته نشده در بورس، شرکت‌های پذیرفته شده در بازار شرکت‌های کوچک و متوسط فرابورس ایران و شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در بورس را از دست داده‌اند نیز از طریق صندوق‌های سرمایهگذاری خصوصی فراهم شد. مضافا اینکه شرکت‌هایی که در دو سال گذشته مشمول موضوع ماده ۱۴۱ اصلاحیه قانون تجارت شده‌اند نیز تحت شرایطی می‌توانند از حمایت صندوق‌های سرمایهگذاری خصوصی بهره‌مند شوند.
حداقل سرمایه صندوق‌های سرمایهگذاری خصوصی چقدر باید باشد؟
حداقل سرمایه صندوق‌های سرمایهگذاری خصوصی مبلغ ۵۰۰ میلیارد ریال تعیین شد. دوره فعالیت در نظر گرفته شده برای این صندوق‌ها حداکثر به مدت 7 سال است که ۴ سال ابتدایی آن بعنوان دوره سرمایهگذاری صندوق تعیین می‌شود.
حداقل مبلغ جهت سرمایه گذاری در صندوق‌های سرمایهگذاری خصوصی چقدر است؟
صندوق‌های سرمایهگذاری خصوصی از منظر ماهیت و کارکرد با صندوق‌های سرمایهگذاری در اوراق بهادار متعارف فعال در بازار سرمایه، تفاوت‌های بنیادین دارند و چارچوب و استراتژی‌های سرمایهگذاری صندوق‌های سرمایهگذاری خصوصی، منجر به ایجاد ریسک‌های بالاتر در این صندوق‌ها می‌شود، بنابراین متقاضیان سرمایهگذاری در این صندوق‌ها باید پس از مطالعه جزئیات اساسنامه و امیدنامه صندوق، فرم بیانیه پذیرش ریسک را جهت سرمایهگذاری در صندوق تکمیل کنند. همچنین حداقل میزان سرمایهگذاری هر سرمایه‌گذار در صندوق‌های سرمایهگذاری خصوصی، هزار میلیون ریال تعیین شده‌است.
صندوق سرمایهگذاری خصوصی در ایران
در ایران اما دستورالعمل تاسیس و راه‌اندازی صندوق‌های خصوصی در سال ۹۷ توسط سازمان بورس و اوراق بهادار تهیه و ابلاغ شد. واحدهای این صندوق‌ها به شکل قابل معامله در بورس هستند، ساختار حاکمیت شرکتی آنها در قالب واحدهای ممتاز، که تشکیل‌دهنده مجمع صندوق هستند، و واحدهای عادی اداره می‌شود. تصمیمات سرمایهگذاری آن با مسئولیت مدیر صندوق، در چارچوب مصوب مجمع، و با کمک کمیته سرمایهگذاری، اتخاذ می‌شود.
اولین صندوق خصوصی فرابورسی
برای نخستین بار در بازار سرمایه ایران پذیره‌نویسی صندوق سرمایهگذاری خصوصی اعتبار سرمایه نوآفرین ۳۵ درصد تادیه در نماد نوآور از ششم اسفندماه 98 در فرابورس آغاز شد. سرمایه این صندوق ۵۰۰ میلیارد ریال و ارزش مبنای هر واحد سرمایهگذاری یک میلیون ریال می‌باشد و پذیره‌نویسی این صندوق به مدت ۱۰ روز کاری تا تاریخ بیستم اسفندماه 98 ادامه داشته است.
حوزه فعالیت این صندوق در زمینه محصولات دانش‌بنیان صنعتی با فناوری بالا، داروسازی و تجهیزات پزشکی، فناوری اطلاعات و ارتباطات ونرم‌افزارهای رایانه‌ای، فناوری زیستی، کشاورزی و دامپروری، معادن و فلزات، ماشین‌آلات و تجهیزات و ساخت قطعات و محصولات شیمیایی است. همچنین دوره فعالیت این صندوق ۷ ساله بوده و مبلغ پرداخت شده از ارزش مبنای هر واحد سرمایهگذاری ۳۵ درصد و مبلغ تعهدشده از ارزش مبنای هر واحد سرمایهگذاری ۶۵ درصد است. کارگزار پذیره‌نویسی صندوق نوآور شرکت کارگزاری گنجینه سپهر پارت و شبکه پذیره‌نویسی آن از طریق کارگزاری‌های عضو فرابورس ایران است. از طرفی تعداد کل واحدهای سرمایهگذاری صندوق نوآور ۵۰۰ هزار واحد است و تعداد واحدهای سرمایهگذاری قابل پذیره‌نویسی ۳۵۰ هزار واحد اعلام شده است. ضمن آنکه تسویه و پایاپای ناشی از معامله واحدهای سرمایهگذاری این صندوق دو روز پس از انجام و قطعی شدن معامله (2+T) صورت می‌گیرد.
برگرفته از سیگنــال
