انواع صندوق های سرمایه گذاری در ایران

هر گروهی از افراد جامعه با هر سطح درآمد و تفکری می‌توانند سرمایه خودشان را به صندوق های سرمایه گذاری بسپارند. چند مدل صندوق سرمایه گذاری داریم که هر کدام ویژگی‌های مخصوص به خودش را دارد. بنابراین همه می‌توانند با هر مقدار درآمد و دانشی که دارند، صندوق مناسب خودشان را پیدا کنند. پس بد نیست یک آشنایی اولیه با انواع صندوق های سرمایه گذاری در ایران داشته باشیم.

مهم‌ترین خدمت صندوق‌ها بازدهی مطلوب و کم کردن ریسک سرمایه‌گذاران است که این ویژگی در انواع صندوق های سرمایه گذاری برای سرمایه‌گذاران غیر حرفه‌ای بسیار کاربردی است؛ زیرا با انتخاب یک صندوق سرمایه‌گذاری مناسب، دیگر نیازی به کسب اطلاعات تخصصی و صرف وقت اضافه نیست.

همچنین با توجه به اینکه برخی از صندوق­‌ها دارای تضمین سودآوری و برخی بدون تضمین هستند، افراد می­‌توانند با توجه به میزان ریسک­‌پذیری خود در یکی از انواع صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کنند.

ممکن است شما فردی ریسک‌گریز باشید که دریافت سود سالانه و بدون ریسک را ترجیح می‌دهید و یا بالعکس فردی ریسک‌پذیر باشید که به دنبال کسب سود بیشتر است و برای رسیدن به اهداف خود هرگونه ریسکی را می‌پذیرد. صندوق‌های سرمایه‌گذاری برای هر دو دسته قابل استفاده است و می‌تواند نیاز هر دو گروه را تامین کند.

متداول‌ترین
تقسیم‌بندی صندوق‌های سرمایه‌گذاری بر مبنای ترکیب دارایی‌های آن‌ها است به این
معنی که صندوق‌ها سرمایه جمع آوری شده از افراد را در دارایی‌های مختلفی سرمایه‌گذاری
می‌کنند. این دارایی‌ها می‌توانند گزینه‌های کم‌ریسک مانند سپرده بانکی و اوراق با
درآمد ثابت یا گزینه‌های با ریسک بیشتر مانند بورس باشند.

ترکیب دارایی هر صندوق سرمایه گذاری نشان از نحوه مدیریت دارایی‌ها و رویکرد مدیر صندوق دارد. سرمایه گذاران با بررسی ترکیب دارایی صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توانند صندوق مورد نظر خود را انتخاب کنند. در نتیجه برای انتخاب بهترین صندوق سرمایه‌گذاری ابتدا نیاز به آشنایی با انواع صندوق های سرمایه‌گذاری دارید.

ترکیب دارایی صندوق های سرمایه گذاری

ترکیب صندوق‌های سرمایه‌گذاری شامل اوراق مشارکت، سهام، سپرده‌های
بانکی، وجه نقد و سایر دارایی‌ها است.

معمول‌ترین روش تقسیم بندی انواع صندوق‌ سرمایه‌ گذاری بر همین اساس است که صندوق‌ها را به سه نوع اصلی با درآمد ثابت، سهامی و مختلط تقسیم می‌کند. صندوق‌ها سرمایه‌های خود را در دارایی‌های مختلف سرمایه‌گذاری می‌کنند و با این عمل، علاوه بر تعیین استراتژی سرمایه‌گذاری گزینه‌های متنوعی برای سرمایه‌گذاری افراد به وجود می‌آورند.

برای کاهش ریسک و کنترل جریان نقدینگی موجود در صندوق‌ها
قوانین محدودکننده‌ای از طرف سازمان بورس اوراق بهادار برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری
لحاظ شده است.

طبق قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران و مواردی که در اساسنامه هر صندوق ذکر شده است، صندوق‌ها موظف‌اند میزان مشخصی از سرمایه‌های دریافتی را صرف دارایی‌های خاص کنند.

برای مثال صندوق‌های سرمایه‌گذاری مجاز نیستند که از هیچ سهمی بیشتر از 10% در سبد سرمایه‌گذاری خود داشته باشند. همچنین نمی‌توانند بیشتر از 30% از سبد سرمایه‌گذاری خود را در یک صنعت خاص وارد کنند. علاوه بر این، نگهداری بیش از 5% از هر سهم فرابورسی برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری مجاز نیست.

صندوق‌های با درآمد ثابت هم نمی‌‌توانند بیشتر از 30% از ترکیب دارایی‌های خود را در سهام سرمایه‌گذاری کنند یا اینکه ملزم شده‌اند که حتما 70% از سرمایه خود را در اوراق بهادار با درآمد ثابت، گواهی سپرده بانکی و سپرده بانک سرمایه‌گذاری کنند.

انواع صندوق های سرمایه گذاری مشترک در ایران

ممکن است شما بخواهید با کمترین ریسک وارد بازار سرمایه شوید و امنیت پولتان را تضمین کنید. یا اینکه انتظار سودآوری بالایی از سرمایه خود داشته باشید و بخواهید با قبول ریسک منطقی، میزان سودتان را بیشینه کنید.

انواع صندوق های سرمایه گذاری مشترک در ایران را می‌توان از جهات مختلفی از جمله ترکیب دارایی‌ها، هدف سرمایه‌گذاری و اندازه دسته بندی کرد که مهم ترین های آن عبارتند از :

صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت

یکی از انواع صندوق ها صندوق سرمایه گذاری با درآمد ثابت است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت وجوه دریافت شده از سرمایه‌گذاران را در اوراق با درآمد ثابت، مثل اوراق بدهی یا سپرده‌های بانکی سرمایه‌گذاری می‌کنند و همواره جریان نقدینگی ثابتی را برای سرمایه گذاران خود فراهم می‌کنند.

سرمایه‌گذاری در این نوع صندوق‌ برای کسانی مناسب است که نمی‌خواهند ریسک کنند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری درآمد ثابت موظف به سرمایه‌گذاری حداقل ۷۵% و حداکثر 95% از دارایی‌های خود در اوراق با درآمد ثابت هستند.

برای مثال میانگین ترکیب دارایی‌های یک سال گذشته یکی از صندوق های با درآمد ثابت، در تاریخ 98/05/06 به شرح زیر بوده است:

برای سرمایه‌گذارانی که ریسک کمتر را ترجیح می‌دهند، خرید واحدهای این نوع از صندوق‌ها منطقی‌تر است. بعضی از این نوع صندوق‌ها تقسیم سود دوره‌ای دارند که هنگام انتخاب صندوق باید به آن توجه کرد.

سرمایه‌گذاران با سرمایه‌گذاری در صندوق‌‌های با درآمد
ثابت از دو راه می‌توانند سود کسب کنند:

• افزایش ارزش خالص دارایی‌ها یا (NAV (Net Asset Value

زمانی که ارزش دارایی‌های صندوق بیشتر می‌شود، قیمت واحدهای صندوق نیز افزایش می‌یابد. در این حالت سرمایه‌گذار از افزایش قیمت واحدهای سرمایه‌گذاری بهره می‌برد. در نمودار زیر افزایش ارزش صندوقی را می‌بینیم که تقسیم سود دوره‌ای ندارد و فقط از افزایش ارزش دارایی‌ها سود می‌سازد:

• تقسیم سود دوره‌ای

برخی از صندوق‌ها (درآمد ثابت و مختلط) به صورت ماهانه یا سه ماهه سود حاصل از افزایش ارزش دارایی‌های خود را بین سرمایه‌گذاران تقسیم می‌کنند. باید توجه داشت زمانی که صندوق سود تقسیم می‌کند، قیمت هر واحد صندوق افت می‌کند و به ارزش اسمی خود باز می‌گردد. در زیر نمودار قیمت صندوق با درآمد ثابتی را می‌بینید که پرداخت سود ماهیانه دارد:

صندوق سرمایه گذاری سهامی

صندوق سهامی یکی دیگر از انواع صندوق های سرمایه گذاری است. براساس الزامات سازمان بورس و اوراق بهادار، این نوع صندوق‌ برعکس صندوق‌ درآمد ثابت حداقل 70% از وجوه دریافت شده از سرمایه‌گذاران را در سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق ‌بهادار سرمایه‌گذاری می‌کند.

طبق سابقه و عملکردی که از بازدهی صندوق‌های سرمایه‌گذاری ثبت شده است؛ صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام، پربازده‌ترین نوع صندوق‌های سرمایه‌گذاری بوده‌اند. برای مثال ترکیب دارایی نمونه‌ای از صندوق‌های سهامی بصورت زیر است:

برای سرمایه‌گذارانی که علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در بازار سهام هستند، خرید واحدهای این نوع از صندوق‌ها جذاب­تر است. ریسک این نوع صندوق‌ها از صندوق‌های دیگر بیشتر است و به همین میزان سرمایه‌گذاران انتظار بازده بالاتری دارند.

 صندوق‌های سهامی اغلب تقسیم سود دوره‌ای ندارند و سرمایه‌گذاران فقط از افزایش قیمت واحدهای صندوق سود می‌برند.

 باید توجه داشت که این نوع صندوق‌ها به علت وابستگی زیاد به بازار بورس در دوران رشد اقتصادی عملکرد بهتری دارند در عوض در دوران رکود اقتصادی سود پایینی داشته یا حتی زیان‌ده باشند. در نمودار زیر تغییرات قیمت نمونه‌ای از صندوق های سرمایه گذاری سهامی را مشاهده می‌کنید:

صندوق‌ سرمایه گذاری مختلط

صندوق های سرمایه‌گذاری مختلط را می‌توان حد میانی صندوق‌های با درآمد ثابت و صندوق‌های سهامی و یکی از سه دسته بندی اصلی انواع صندوق سرمایه گذاری دانست. به این معنی که نیمی از سرمایه را  در سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار و نیم دیگر را در اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌کنند.

بنابراین نسبت به صندوق‌های سهامی دارای ریسک کمتر و
نسبت به صندوق‌های با در‌امد ثابت ریسک بیشتری دارند. و از لحاظ ریسک و بازده بین
صندوق‌های با درآمد ثابت و صندوق‌های سهامی قرار می‌گیرند.

 ترکیب دارایی‌ها در این
نوع صندوق‌ها، بر اساس الزامات بورس، بین ۴۰ تا ۶۰ درصد در بورس و  بطور مشابه بین 40 تا 60 درصد در اوراق بهادار
با درآمد ثابت در نظر گرفته‌شده است.

برای مثال ترکیب دارایی نمونه‌ای از صندوق های سرمایه‌گذاری مختلط را در زیر می‌بینیم:

از آنجایی که صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط نیمی از ترکیب دارایی خود را به سرمایه‌گذاری در سهام اختصاص می‌دهند، نسبت به صندوق‌های سهامی تاثیرپذیری کمتری از تورم دارند. و از طرفی در شرایط رکودی نیز به دلیل سرمایه‌گذاری نیمی از دارایی خود در اوراق با درآمد ثابت، از فشار افت قیمت ها تا حدودی در امان هستند.

در نمودار زیر تغییرات قیمت نمونه‌ای از صندوق های سرمایه‌گذاری مختلط را مشاهده می‌کنید:

صندوق سرمایه گذاری طلا

امروزه در کنار امکان خرید و فروش فیزیکی طلا می‌توان گواهی سپرده طلا یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر طلا را نیز معامله کرد. یکی دیگر از انواع صندوق سرمایه گذاری در ایران صندوق های سرمایه‌گذاری مبتنی بر طلا هستند که روش نوینی برای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم بر روی طلا می‌باشند. این صندوق‌ها هم نیاز مخاطبان بازار سرمایه را برطرف می‌کنند و هم چالش‌ها و دغدغه‌های خرید سنتی طلا را ندارند.

در کشورمان بانک های رفاه و صادرات با همکاری بورس کالای ایران، اوراق گواهی سپرده طلا را برای مشتریان صادر می‌کنند. این اوراق که دقیقا کارکرد طلا را دارد هم خطرات نگهداری طلا به صورت سنتی از جمله دزدی، حمل و نقل و … را ندارد و هم قدرت نقدشوندگی بالایی دارد.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر طلا سرمایه‌های جمع‌آوری شده از مشتریان را ، در گواهی سپرده سکه و طلا پذیرفته شده در بورس، سرمایه‌گذاری می‌کنند. حداقل ۷۰ درصد سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها در سکه طلا و اوراق مشتقه مبتنی بر طلا و مابقی در اوراق با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌شود.

با توجه به اینکه خریداری طلا و سکه به‌صورت فیزیکی ریسک‌هایی از قبیل احتمال سرقت، تقلب و … را دارا است و جهت پوشش این زیان، نیاز به هزینه وجود دارد سرمایه‌گذاران می‌توانند ای ریسک‌ها را با سرمایه‌گذاری در صندوق طلا پوشش دهند.

نمودار تغییرات قیمت نمونه‌ای از صندوق‌های مبتنی بر طلا را در زیر مشاهده می‌کنید:

همچنین ترکیب دارایی‌های این صندوق به صورت زیر می‌باشد:

صندوق سرمایه گذاری اختصاصی بازارگردانی

این نوع از صندوق‌ها با هدف بازارگردانی مجموعه‌ای از سهام مشخص شده در امیدنامه صندوق تأسیس شده اند. بنابراین صندوق‌های اختصاصی بازارگردانی به غیر از سهام و حق تقدم خرید سهام، در سایر دارایی‌ها سرمایه‌گذاری نمی‌کنند.

عملکرد این صندوق‌ها
نقدشندگی سهام را زیاد می‌کند. همچنین باعث حرکت قیمت سهام به سمت ارزش ذاتی‌اش می‌شود.
صندوق‌های اختصاصی بازارگردانی از تشکیل صف‌های خرید و فروش در سهام جلوگیری می‌کنند
و باعث روان شدن معاملات می‌شوند.

به دلیل ماهیت و ماموریت صندوق‌های اختصاصی بازارگردانی، مشتری‌های آنها معمولا افراد حقوقی هستند. برای مثال در زمان انتشار این مقاله نمونه‌ای از این صندوق‌ها بازارگردان سهام شرکت‌های «آسان پرداخت پرشین»، «ریل سیر کوثر»، «مهندسی نصیر ماشین»، «آسیاتک»، «شهداب ناب خراسان» و «گز سکه» بوده است.

نمودار دارایی صندوق اختصاصی بازارگردانی را در زیر مشاهده می‌کنید:

صندوق سرمایه گذاری شاخصی

صندوق شاخصی بر مبنای یکی از شاخص‌های بازار سرمایه پرتفوی خود را تشکیل می‌دهند این شاخص می‌توان شاخص کل یا یکی دیگر از شاخص‌های بازار سهام باشد. در نتیجه عملکرد و بازدهی آن‌ها مشابه با  شاخص مربوطه است.

مزیت اصلی این صندوق‌ها حذف هزینه‌های ناشی از سبدگردانی و مدیریت صندوق است.

صندوق ‌سرمایه گذاری نیکوکاری

هدف از تشکیل این نوع صندوق‌ها، تخصیص سرمایه افراد به امور خیرخواهانه است. ساختار صندوق‌های نیکوکاری به نحوی است که از سرمایه گذاری در امور خیرخواهانه اطمینان حاصل می‌شود و برای این کار از ارکان نظارتی نظیر حسابرس و متولی صندوق استفاده می‌شود.

در این نوع سرمایه گذاری فرد سرمایه گذار
می‌تواند مشخص کند که چه میزان از سرمایه‌ و سود ناشی از آن به امور خیرخواهانه
تخصیص داده شود.

ممکن است فردی کل سود خود را به امور خیرخواهانه تخصیص دهد و یا قسمتی از آن را. حتی این امکان وجود دارد که اصل سرمایه و سود آن به امور نیکوکارانه تخصیص داده شود که در این صورت پس از انحلال صندوق اصل سرمایه فرد نیز صرف امور خیرخواهانه خواهد شد.

صندوق های سرمایه گذاری تامین مالی

همان‌طور که ذکر شد انواع صندوق سرمایه گذاری در ایران بر مبنای فاکتورهایی از قبیل ترکیب دارایی ها، هدف، اندازه و … دسته بندی می‌شوند. در این میان سه نوع صندوق وجود دارد که با هدف تامین مالی به وجود آمده‌اند که عبارتند از:

1. صندوق های سرمایه گذاری پروژه

صندوق پروژه صندوقی است که با هدف تامین مالی پروژه های مختلف و اجرای آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع این نوع از صندوق‌ها سرمایه جمع آوری شده افراد را برای ساخت و بهره‌وری پروژه از پیش تعیین شده‌ای مورد استفاده قرار می‌دهند.

 برای این‌کار ابتدا شرکت سهامی خاصی با عنوان
شرکت پروژه تاسیس می‌شود. پس از اتمام پروژه این شرکت به سهامی عام تبدیل شده و به
سرمایه گذاران به اندازه سهمی که داشته‌اند از سهام شرکت مربوطه واگذار می‌شود.

2. صندوق های سرمایه گذاری زمین و ساختمان

یکی دیگر از انواع صندوق سرمایه گذاری تامین مالی صندوق زمین و ساختمان است. این نوع از صندوق‌ها با هدف تامین مالی پروژه‌های ساختمانی به وجود آمده‌اند که با مجوز سازمان بورس در قالب یک شخصیت حقوقی تاسیس می‌شوند.

صندوق
زمین و ساختمان می‌تواند به عنوان گزینه‌ای جایگزین وام عمل کند. یکی از اهداف این
صندوق‌ها حفظ ارزش پول سرمایه گذاران در مقابل افزایش قیمت زمین یا ساختمان است،
که پس از اتمام پروژه و فروش واحدهای ساختمانی سود آن بین افراد تقسیم می‌شود.

3. صندوق های سرمایه گذاری جسورانه

صندوق‌های جسورانه یکی دیگر از انواع صندوق سرمایه گذاری در ایران است که با هدف تامین مالی شرکت‌های نوپا و شرکت‌های کوچک تاسیس شده‌اند. ریسک این نوع از صندوق‌ها بسیار بالا است و در نتیجه بازدهی مورد انتظار بالاتری نیز دارند به همین دلیل به این نوع از صندوق‌ها جسورانه گفته می‌شود.

این صندوق‌ها سرمایه جمع آوری شده افراد حقیقی و حقوقی را به سرمایه گذاری در شرکت‌هایی که به منابع مالی کافی دسترسی ندارند و صنایع نوظهور، تخصیص می‌دهد تا افراد بتوانند از آن نفع ببرند.

صندوق سرمایه گذاری قابل معامله بورسی (ETF)

سرمایه‌گذاری آسان یکی از مهمترین ویژگی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. در این میان صندوق‌های قابل معامله در بورس کار را راحت‌تر کرده‌اند و با چند کلیک می‌توان در انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشارکت کرد و یا سرمایه را نقد کرد.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله تمام انواع صندوق های سرمایه گذاری‌ که پیش از این در مورد آن‌ها صحبت شد را در بر می‌گیرند. این صندوق‌ها مانند سهام قابل معامله در بورس خرید و فروش می‌شوند و می‌توان به راحتی آنها را معامله کرد. از نظر ماهیت، صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله خود به سه نوع با درآمد ثابت، سهامی و مختلط تقسیم می‌شوند.

صندوق‌های قابل معامله در بورس به این دلیل که به صورت آنلاین خرید و فروش می‌شوند، قابلیت نقدشوندگی بالاتری نسبت به صندوق های غیرقابل معامله دارند. ارزش خالص دارایی‌ها در صندوق های قابل معامله، به صورت لحظه‌ای محاسبه می‌شود، در حالی که در سایر صندوق‌ها با یک روز تاخیر محاسبه و منتشر می‌شود.

قیمت واحد‌های سرمایه‌گذاری در صندوق‌های قابل معامله ارزان‌تر از صندوق‌های غیر قابل معامله است و این مسئله امکان سرمایه‌گذاری‌های کوچک‌تر را فراهم می‌کند.

نتیجه‌گیری

در این مقاله آموزشی شما را با انواع صندوق سرمایه‌گذاری آشنا کردیم. همان‌طور که ذکر شد متداول‌ترین نوع دسته‌بندی صندوق‌ها براساس ترکیب دارایی‌ها آن‌ها است که بر این اساس می‌توان آن‌ها را به سه دسته اصلی درآمد ثابت، سهامی و مختلط تقسیم‌بندی کرد.

اما بعد از بررسی انواع صندوق‌ های سرمایه‌گذاری نکته مهم و قابل بررسی این است که آیا صندوق‌ های سرمایه گذاری مطمئن هستند یا خیر؟ به نظر خودتان کدام صندوق مناسب شماست؟ اگر سوالی دارید، در قسمت نظرات بپرسید.