مهر/بارها و بارها مزیت جغرافیایی ایران در حوزه ترانزیت و قرار گرفتن در کریدورهای شمال-جنوب و شرق به غرب یادآوری شده اما این به تنهایی کافی نیست و باید زیرساخت‌های لازم را برای تبدیل مزیت جغرافیایی به مزیت رقابتی فراهم کرد.

این در حالی است که به دلیل وجود نهادهای متعدد و متکثر که نه تنها امکان همگرایی ندارند بلکه بعضاً به چالش با یکدیگر روی می‌آورند، صنعت ترانزیت خصوصاً ترانزیت جاده‌ای در ایران در حال تضعیف روزافزون است؛ به خصوص که رقبای منطقه‌ای ما برنامه‌های بلندمدت برای توسعه زیرساخت‌های حمل و نقلی و همچنین رایزنی با دیگر کشورها را برای جذب بارهای آنها از مسیرهای خود دارند.

روند رو به عقب ترانزیت در ایران؛ نمونه واقعی «خودتحریمی»
کارشناسان اقتصاد حمل و نقل معتقدند برای توسعه ترانزیت صرفاً مزیت جغرافیایی کافی نیست و باید سرمایه گذاری‌هایی گسترده‌ای در بخش‌های مختلف اقتصادی انجام داد که مهمترین آنها ایجاد زیرساخت‌های دسترسی مناسب به آب‌های آزاد، همچنین برقراری رابطه میان کشورهای منطقه با موقعیت‌های جغرافیایی مناسب، توسعه کمی و کیفی ناوگان، افزایش پایانه‌های مرزی و از همه مهم‌تر ایجاد قوانین و مقررات مناسب و نیز برقراری هماهنگی میان دستگاه‌های مرتبط در بخش ترانزیت است، برای رفع موانع ترانزیت از اهمیت بالایی برخوردار است.

در این میان پایانه‌های مرزی از جایگاه مهمی برای توسعه ترانزیت برخوردارند؛ در حال حاضر ۳۲ پایانه مرزی مجهز تا سال ۹۸ در کشور ایجاد شده است که با توجه به موقعیت ژئوپلتیک ایران اگر همه امکانات موجود در پایانه‌های جاده‌ای و ریلی مرزی بسیج شوند می‌توان با استفاده از ظرفیت‌های موجود به رشد و توسعه اقتصادی کشور و صادرات و واردات کالا کمک شایان توجهی کرد.

نگاهی به مهمترین موانع ترانزیت در ایران

کارشناسان معتقدند در حال حاضر مهمترین موانع ترانزیت در ایران در بخش نرم افزاری، وجود قوانین و مقررات موازی و دست و پاگیر، تشریفات اداری زائد، تأخیر فراوان در ترانزیت کالا از مسیر ایران، تعدد سازمان‌های تصمیم گیر و اجرایی در حوزه ترانزیت، اقدامات کنترلی مضاعف و دخالت در وظایف سازمان‌های مذکور بدون هماهنگی با آنها، عدم انطباق مقررات حمل و نقل بین‌المللی و گمرکی ایران با عرف رایج بین‌الملل، نبود تعرفه دقیق و رقابتی برای حمل کالا از مسیر ایران، نگاه جزیره‌ای سازمان‌های مرتبط با ترانزیت و نبود نگرش کلان و مثبت نسبت به این حوزه و … بیان می‌کنند.

تعرفه‌های بندری، ریلی، گمرکی و… غیر رقابتی است

در حال حاضر دستگاه‌های متعددی مانند وزارت راه و شهرسازی، شامل سازمان بنادر، شرکت راه آهن و سازمان راهداری، گمرک ایران، نیروهای انتظامی و دیگر دستگاه‌ها در حوزه ترانزیت دخالت می‌کنند اما متأسفانه تعرفه‌های رقابتی در بخش‌های یاد شده با دیگر زیرساخت‌های کشورهای همسایه سبب شده تا تعرفه رقابتی نداشته باشیم و تعرفه مثلاً تخلیه و بارگیری کالا در بنادر ایران با بنادر کشورهای منطقه اختلاف زیادی دارد یا اینکه تعرفه حمل ریلی کالا که از سوی شرکت راه آهن اخذ می‌شود نسبت به کشورهای همسایه و رقیب از تعرفه بالاتری برخوردارند.

چرا معطلی کامیون‌ها در پایانه‌های مرزی بالاست؟

گذشته از موارد مذکور، معطلی بالای ناوگان جاده‌ای و ریلی ایران برای حمل کالای ترانزیتی، هزینه‌های بالای اخذ روادید از سوی دستگاه‌های ذی ربط، توقف‌های متعدد کامیون‌های ترانزیتی در مسیر تردد جاده‌ای، قرنطینه‌های غیرضروری از سوی وزارت جهاد کشاورزی برای کالاهای خوراکی و غذایی و مشکلات نقل و انتقال پول در کشور ما از دیگر موارد کاهنده توسعه ترانزیت محسوب می‌شود.