جنگ پنهانی شاخص‌ها

شاخص کل، نماگر اصلی بورس تهران است که سال‌ها به‌عنوان دماسنج تالار شیشه‌ای نقشی مهم در محاسبات سهامداران ایفا کرده؛ در حالی که این روزها برخی فعالان بازار سرمایه معتقدند شاخص کل هم‌وزن مبنایی منطقی‌تر برای ارزیابی وضعیت بازار سهام است. در این میان بررسی‌ها نشان می‌دهد به دلیل توزیع نامتقارن ارزش بازاری شرکت‌ها در بورس تهران، شاخص ارزش وزنی یا همان شاخص کل تنها نشانگر عملکرد شرکت‌های بزرگ بوده و این شاخص هم‌وزن است که عملکرد وضعیت کلی بازار را به نمایش می‌گذارد. نگاهی به وضعیت سهام از ابتدای سال 99 تاکنون از رشد 206 درصدی شاخص کل در مقابل افزایش 144 درصدی شاخص هم‌وزن حکایت دارد. در 20 روز کاری گذشته نیز که فعالان بورس تهران شاهد افت هر روزه قیمت سهام هستند اما در برابر اصلاح 5/ 21 درصدی شاخص کل، شاهد کاهش 19 درصدی نماگر هم‌وزن بودیم. افت کمتر شاخص هم‌وزن را اما می‌توان نتیجه پرنشدن حجم مبنا در شرکت‌های کوچک بازار و افت کمتر قیمت پایانی نسبت به آخرین معامله دانست که در شرایط کنونی با تورمی غیرطبیعی مواجه است. در این میان آمارها حکایت از توزیع نامتقارن ارزش بازاری شرکت‌ها در بورس تهران دارد؛ جایی که 17 شرکت در یک کفه ترازو و 334 شرکت در کفه دیگر قرار می‌گیرند و وزنی یکسان در تعیین شاخص کل دارند. این در حالی است که پرتفوی سرمایه‌گذاران حقیقی متنوع بوده و صرفا روی سهام شرکت‌های بزرگ و شاخص‌ساز متمرکز نیست. از این رو شاخص هم‌وزن بیشتر با واقعیت‌های بازار مطابقت دارد.

قطب‌نمای 17 شرکتی شاخص کل

بورس تهران بیش از 300 بنگاه اقتصادی را در خود جای داده است. در این میان برخی شرکت‌ها در مقیاس بسیار بزرگ و برخی دیگر متوسط و کوچک هستند. تا این لحظه 17 شرکت بزرگ بورس تهران، بیش از نیمی از کل ارزش بازار را در اختیار دارند. این مهم جایی اهمیت پیدا می‌کند که شاخص کل به دماسنج اصلی تالار شیشه‌ای تبدیل شده است. شاخصی که بر مبنای وزن ارزشی شرکت‌ها محاسبه می‌شود و شرکت‌های بزرگ بازار به راحتی می‌توانند جهت این نماگر را تعیین کنند و در مقابل شرکت‌های کوچک، کمترین نقشی در تعیین مسیر این شاخص ایفا نمی‌کنند. شاخص کل هم‌وزن اما از آنجا که تاثیر مساوی از سهام شرکت‌های بورسی فارغ از ارزش بازار پذیراست، عملکرد واقعی معاملات یک روز بورس تهران را به نمایش می‌گذارد.

351 شرکت پذیرفته شده در بورس تهران توزیع نامتقارنی داشته‌اند. به‌طوری که بیش از 50 درصد ارزش کل بازار فقط در اختیار 17 شرکت بورسی است. با افزایش این محدوده می‌بینیم یک‌سوم سهام بورسی، 90 درصد ارزش کل بازار را به خود اختصاص داده‌اند. در مقابل 235 شرکت (معادل 67 درصد از کل)، فقط 10 درصد بازار را شامل می‌شوند. به این ترتیب در شاخص ارزش وزنی بورس اوراق بهادار تهران، 17 شرکت بزرگ، پنج برابر 235 شرکت کوچک روی شاخص تاثیر می‌گذارند. به همین دلیل است که شرکت‌های بزرگ به سهام شاخص‌ساز معروف شده‌اند و شاخص ارزش وزنی (شاخص کل) بورس اوراق بهادار تهران به شدت تحت‌تاثیر عملکرد شرکت‌های بزرگ است و تعداد زیادی از شرکت‌های کوچک تاثیری اندک بر این نماگر دارند در حالی که در شاخص هم‌وزن، تاثیر بزرگ‌ترین شرکت حاضر در بورس اوراق بهادار تهران همچون هلدینگ صنایع پتروشیمی خلیج فارس با سهم 2/ 7 درصدی و کوچک‌ترین شرکت (نساجی بروجرد با سهم بسیار ناچیز 0016/ 0 درصدی) با یکدیگر برابر است. به بیان دیگر در شاخص هم‌وزن تاثیر این دو شرکت بر شاخص برابر است. با توجه به توزیع نامتقارن شرکت‌ها از نظر ارزش بازار در بورس تهران، اگر بازده هر یک از 17 شرکت بزرگ (از نظر ارزش بازار) در یک روز منفی 5 درصد و بازده هر یک از 334 شرکت باقی‌مانده مثبت 5 درصد باشد، شاخص کل ارزش وزنی در آن روز تغییری نخواهد کرد. این در حالی است که با همین فرض، شاخص کل هم‌وزن با افزایش قابل‌توجهی همراه می‌شود. از این رو به نظر می‌رسد شاخص هم‌وزن که نشانگر عملکرد عموم بازار است، وضعیت را به مراتب بهتر از شاخص ارزش وزنی به نمایش می‌گذارد.

ریسک کمتر نماگر هم‌وزن

شاخص کل داری قدمت به نسبت بالایی است اما محاسبه شاخص کل هم‌وزن از ابتدای سال 93 آغاز شد. از آن روز تاکنون بورس تهران 1557 روز کاری را پشت سر گذاشته است. شاخص کل 62 درصد روزهای معاملاتی با رشد همراه شده و شاخص هم‌وزن سهم 59 درصدی از روزهای مثبت دارد. با این حال در مقابل رشد 1887 درصدی شاخص کل از ابتدای سال 93 تاکنون، بازده نماگر هم‌وزن به 4223 درصد می‌رسد. با وجود این بازده دو برابری اما نگاهی به انحراف معیار دو نماگر مذکور نشان از ریسک پایین‌تر شاخص هم‌وزن به نسبت شاخص کل دارد.

با نگاهی به عملکرد شاخص کل و هم‌وزن از ابتدای سال 99 تاکنون نیز نتایج جالب توجهی به دست می‌آید. جایی که در 112 روز کاری، شاخص کل 77 روز مثبت را ثبت کرد و شاخص هم‌وزن نیز 69 روز را سبزپوش پشت سر گذاشت.

نکته قابل‌توجه در بازده زمانی مذکور، سبقت شاخص کل با بازدهی 206 درصدی از شاخص هم‌وزن با رشد 144درصدی است. با وجود این انحراف معیار 3/ 2 درصدی شاخص وزنی نسبت به انحراف معیار 8/ 1درصدی شاخص هم‌وزن باز هم نشان از ریسک پایین‌تر نماگر هم‌وزن با عملکرد یکسان نمادها دارد.