چشم‌انداز روشن اوره و آمونیاک
دنیای اقتصاد/صنعت پتروشیمی از صنایع مادر و اشتغال‌زاست که به عنوان تغذیه‌کننده سایر بخش‌های صنعت می‌تواند به عنوان موتور حرکت اقتصاد کشورهای در حال توسعه، نقشی اساسی را ایفا می‌کند. این صنعت بزرگ در بازار سرمایه را می‌توان از چند دیدگاه مختلف تقسیم‌بندی کرد. به لحاظ «محصولات تولیدی» صنعت پتروشیمی را می‌توان به گروه متانول، اوره و آمونیاک، الفین و پلیمر و آروماتیک تقسیم کرد. در این گزارش تحلیلی به بررسی گروه اوره و متانول می‌پردازیم.
مقدمه
کود اوره با بالاترین مقدار نیتروژن در بین تمام کودهای جامد نیتروژنی، مهم‌ترین کود در دنیاست. اوره در کشاورزی به‌عنوان کود شیمیایی حاوی نیتروژن و ماده اولیه بسیاری از ترکیبات شیمیایی مهم و صنعتی، بازار رو به رشدی دارد. اوره پرمصرف‌ترین، کود شیمیایی است که به عنوان منبع نیتروژن محصولات کشاورزی در جهت افزایش محصول و حاصلخیزی بیشتر خاک به کار گرفته می‌شود. با توجه به افزایش جمعیت و اهمیت مصرف خوراک، نقش اوره در روند تولید مواد غذایی موضوعی بااهمیت است. عوامل مختلفی بر تغییرات تقاضا اوره و کودهای شیمیایی تاثیر‌گذارند. از جمله این موارد می‌توان به تغییرات آب و هوایی، رشد اقتصادی، تغییر جمعیت و نرخ مواد اولیه تولید اوره اشاره کرد. نحوه تولید و قیمت‌گذاری این محصول، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان داخلی و میزان فروش و صادرات هر یک از تولیدکنندگان، از موضوعاتی است که در این مقاله به آن پرداخته شده است.
اوره و آمونیاک در ایران
در ایران 7 شرکت پتروشیمی در صنعت اوره و آمونیاک فعالیت می‌کنند. شرکت‌های پتروشیمی شیراز، پتروشیمی پردیس، پتروشیمی خراسان، پتروشیمی کرمانشاه، پتروشیمی رازی، پتروشیمی لردگان و پتروشیمی مسجد سلیمان از شرکت‌های فعال در این زمینه هستند. پتروشیمی لردگان سال گذشته با ظرفیت اسمی یک میلیون تن اوره، وارد مدار تولید شد. پتروشیمی مسجد سلیمان نیز چندی پیش به بهره‌برداری رسید، اما سهام آن تا امروز در بورس عرضه نشده است. پیش‌بینی می‌شود پتروشیمی هنگام نیز امسال به بهره‌برداری برسد. همچنین در این صنعت، شرکت‌های صنایع کشاورزی و کود زنجان، پتروشیمی گلستان، پتروشیمی زنجان، پتروشیمی هرمز و پتروشیمی همت نیز در حال احداث هستند.
مقایسه شرکت‌های بورسی بر اساس ارزش بازار و ظرفیت تولید
مجموع ظرفیت تولید اوره ایران در سال 99، حدود 7 میلیون و 800 هزار تن بوده است. عمده این تولیدات مربوط به شرکت‌های بورسی مانند پتروشیمی پردیس، پتروشیمی شیراز و… است که در جدول یک ظرفیت هر یک از این شرکت‌ها به تفکیک آمده است. همچنین میزان فروش و ارزش بازار این شرکت‌ها نیز در جدول قابل مشاهده است.
در جدول یک P/ C (نسبت ارزش بازار یک شرکت به ظرفیت تولید محصولات) یعنی ارزشی که بازار به ازای هر تن از تولیدات شرکت به آن داده، آمده است. این نسبت با قیمت روز در تاریخ 12/ 5/ 1400 محاسبه شده است. به‌طور مثال هر تن اوره تولیدی شرکت پردیس حدود 238 میلیون ریال در بازار ارزش دارد. حال برای میزان ارزش این شرکت می‌توان این عدد را در حجم تولیدات آن ضرب کرد.
باتوجه به اینکه این شرکت‌ها محصولات مشابهی تولید می‌کنند، انتظار می‌رود این نسبت برای همگی آنها یکسان باشد. ولی گاهی تفاوت کیفیت باعث می‌شود تا برخی شرکت‌ها ارزش بیشتری داشته باشند. همچنین طرح‌های توسعه‌ای نیز در ارزش این شرکت‌ها تاثیرگذار است.
بازار جهانی اوره
مهم‌ترین شرکت‌های تولیدکننده اوره در جهان، عربستان، چین و قطر هستند. در حالی که تقریبا ۴۱ درصد از اوره مصرفی در شرق آسیا (چین و هند)، ۲۶ درصد در جنوب و ۳ درصد در غرب آسیا مصرف می‌شود، یعنی حدود ۷۰درصد از اوره تولیدی در آسیا مصرف می‌شود. بعد از آسیا، آمریکا با ۱۷ درصد و قاره اروپا با ۱۰ درصد در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. چین، هند، آمریکا، اروپا و برزیل ۷۰ درصد از کودهای تولید شده در جهان را مصرف می‌کنند. در این بین سهم چین با ۲۸درصد نسبت به دیگر کشورها بسیار بیشتر است.
ریسک‌های قیمتی صنعت اوره
در این بین عواملی وجود دارند که باعث تقویت قیمت اوره در جهان و عواملی که باعث تضعیف نرخ اوره می‌شوند. این عوامل شامل موارد زیر است:
عوامل تقویتی:
بسته شدن کارخانه‌های تولید اوره در چین
در حال حاضر چین به میزان 9/ 7میلیون تن ظرفیت خالی اوره دارد که طی سال ۲۰۱۷ به میزان یک میلیون تن از آن بسته شده است. انتظار می‌رود تا پایان سال ۲۰۲۱ بخش دیگری از ظرفیت تولید اوره چین تعطیل شود. مسائل مالی، نگرانی‌های محیط‌زیستی و نرخ بالای زغال‌سنگ می‌تواند موجب سریع‌تر تعطیل شدن واحدهای تولید اوره شود.
رشد تقاضا در هند
برای مثال در سال ۲۰۱۷ مصرف اوره در هند به دلیل بارش‌های موسمی، بیشتر از حد انتظار بوده و این امر موجب رشد تقاضا شده است.
عوامل تضعیفی:
سخت‌گیری اعمال شده بر کنترل محصولات زغال‌سنگ در چین
در سال ۲۰۱۷، قانون ۲۷۶ روز در چین (که در آن روزهای کاری معادن زغال‌سنگ از ۳۳۰ روز به ۲۷۶ روز کاهش پیدا کرد) موجب تقویت قیمت زغال‌سنگ و اوره شد.
در بخش زغال‌سنگ بخش زیادی از ظرفیت تولید باید به طور دائمی بسته شود، در حالی که دولت قادر به کنترل حجم استخراج است، ولی تضمینی وجود ندارد که این روند ادامه یابد. طی سال ۲۰۱۷ در چین، سه طرح توسعه جمعا به ظرفیت 3/ 3میلیون تن به دلیل عدم‌توجیه اقتصادی، که توسط شرکت‌های Chitianhua و Sinofert Fuling و Shandong Hualu در حال انجام بود، منتفی شد.
بنابراین CRU در پیش‌بینی خود، ظرفیت جهانی تولید اوره را طی سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ به میزان 3/ 3 میلیون تن کاهش داده است. بهره‌برداری از برخی پروژه‌ها نیز به اواخر سال ۲۰۲۱ یا ۲۰۲۲ منتقل شده است. این در حالی است که این پروژه‌ها در صورت تامین مالی، پتانسیل این را دارند که زودتر از سال ۲۰۲۱ به بهره‌برداری برسند.
میزان فروش داخلی و خارجی
ایران در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان اوره است. پتروشیمی پردیس با بالاترین حجم صادرات نسبت به دیگر شرکت‌ها در سال 99 معادل 65 درصد از محصولات خود را صادر کرده است. میزان درصد فروش داخلی و صادراتی هر یک از این شرکت‌ها به تفکیک در جدول2 قابل مشاهده است.
خریداران داخلی
به دلیل ماهیت اوره، بخش کشاورزی بیشترین تقاضا را برای این محصول دارد که به‌صورت حمایتی در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد. بخش دیگر محصولات شرکت نیز از طریق بورس کالا به پتروشیمی‌هایی که صنایع پایین‌دستی دارند فروخته می‌شود. از این شرکت‌ها می‌توان به سازمان صنایع دفاع، شرکت صنایع شیمیایی فارس، پتروشیمی شازند اراک، شرکت ماکرواینترنشنال، شرکت‌های عمران شیمی روز، عزت شیمی، ازنق شیمی و پتروشیمی ارومیه اشاره کرد.
خریداران خارجی
بیشترین حجم صادرات این محصول به کشورهای همسایه است. چین، هندوستان، افغانستان، عراق، امارات، سریلانکا، مالزی، میانمار، تایوان، کره‌جنوبی، سومالی، ترکیه و… از خریداران این محصول به شمار می‌روند. علاوه بر کشورهای همسایه بخشی از این محصول به برزیل نیز صادر می‌شود.
نحوه قیمت‌گذاری محصولات
قیمت این محصول بر اساس نرخ‌های اعلامی دفتر توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی تعیین می‌شود. این دفتر از اوایل سال 1381 با هدف حمایت، پشتیبانی و راهنمایی سرمایه‌گذاران در این حوزه، با دستور معاون وقت وزیر نفت در امور پتروشیمی، در شرکت ملی صنایع پتروشیمی آغاز به فعالیت کرده است. در حال حاضر، این دفتر، به صورت هفتگی قیمت‌های داخلی و جهانی محصولات صنعت پتروشیمی را گزارش می‌دهد. می‌توانید این اطلاعات را در بخش قیمت هفتگی محصولات پتروشیمی سایت دفتر توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی به آدرس www.pdid.nipc.ir مشاهده کنید. دفتر توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی به‌صورت هفتگی قیمت پایه اوره را در بورس کالا اعلام می‌کند. قیمت اوره حمایتی نیز بر اساس کمترین قیمت اعلام شده در 6 ماه گذشته تعیین می‌شود.
نحوه تولید
به صورت کلی مواد اولیه در تولید اوره به شرح زیر است: گاز طبیعی، آب، بخار و برق.
رایج‌ترین روش تولید اوره، پروسه هابر است که در آن هیدروژن موجود در گاز طبیعی با نیتروژن هوا ترکیب و سپس به آمونیاک تبدیل می‌شود. برای تولید یک تن اوره، ۵۸۰ کیلوگرم آمونیاک نیاز است. عمده آمونیاک تولید شده در شرکت‌های تولیدکننده اوره به اوره تبدیل می‌شوند.
در شرکت پتروشیمی خراسان بخشی از اوره تولیدی به کریستال ملامین تبدیل شده و با ارزش افزوده بالاتر به فروش می‌رسد. تولید کود یک کسب و کار فصلی متاثر از آب و هواست. تقاضای کود عمدتا در دوره کاشت ایجاد می‌شود که متاثر از تفاوت‌های منطقه‌ای است. به دلیل ماهیت اوره، در فصول تابستان و بهار نسبت به سایر فصل‌ها تقاضای بیشتری برای این محصول وجود دارد. بنابراین باتوجه به گرما در نیمه اول سال در نیمکره‌شمالی و در نیمه دوم سال در نیمکره‌جنوبی میزان تقاضا برای اوره افزایش پیدا می‌کند.
قیمت گاز طبیعی مصرفی به عنوان خوراک
خوراک واحدهای آمونیاک، گاز طبیعی و زغال‌سنگ است. با توجه به اینکه چین، به‌عنوان مهم‌ترین مصرف‌کننده، اوره را از زغال‌سنگ تامین می‌کند، بنابراین همبستگی بالایی بین قیمت اوره و زغال‌سنگ مشاهده می‌شود.
ایران به دلیل منابع غنی گاز، از گاز طبیعی برای تولید اوره استفاده می‌کند. قیمت هر مترمکعب گاز طبیعی مصرفی در تولیدات این شرکت‌ها برای سال ۱۳۹۹ به شرح جدول-3 است.
وضعیت شرکت‌های اوره و آمونیاک از نظر نسبت P/ E فوروارد
در جدول 4 که توسط تیم تحلیلی انیگما تهیه شده است، لیست شرکت‌های تولیدکننده اوره و آمونیاک را بر اساس نسبت قیمت به سود خالص هر سهم مشاهده می‌کنید:
بر اساس برآوردهای به عمل آمده به نظر می‌رسد که جذاب‌ترین سهم‌ها در این میان «شپدیس» و «خراسان» هستند و بیشترین پتانسیل رشد قیمت را نسبت به سایرین دارند. نکته قابل ذکر در این خصوص در نظر گرفتن میانگین دلار 22هزار و 500تومانی برای سال 1400 است که در صورت افزایش نرخ در ماه‌های آتی روند سودآوری شرکت‌های اوره‌ساز بهبود می‌یابد.